Historia parafii św. Andrzeja w Zabrzu
(na podstawie kroniki parafialnej)
Parafia św. Andrzeja Apostoła jest najstarszą parafią w Zabrzu, nie licząc równie starych w Mikulczycach i Biskupicach. Na podstawie zapisków archiwalnych możemy wywnioskować, że już w 1305 roku Zabrze mogło posiadać placówkę duszpasterską. W tymże roku powstaje wieś Zabrze jako gmina administracyjna, a co za tym idzie – najprawdopodobniej również gmina kościelna podległa większej parafii. W dokumencie z 1354 roku czytamy, że przebywający w Zabrzu biskup Przecław z Pogorzeli miał zatwierdzić wyposażenie oraz przywileje dla tamtejszego proboszcza, co oznacza, że od 1354 roku stworzono w Zabrzu warunki uregulowanego, samodzielnego systemu parafialnego.
Pierwszy kościół, jeszcze wtedy drewniany znajdował się przy ulicy Staromiejskiej.
Pierwszy drewniany kościół
Kolejne informacje zamieszone w kronice parafialnej dotyczą okresu reformacji. Otóż w 1530 roku pierwszy kościół zostaje spalony, prawdopodobnie przez zwolenników reformacji.
W 1546 roku w tym samym miejscu zostaje wzniesiony nowy kościół, także drewniany, z trzema ołtarzami oraz umieszczoną na dachu dzwonnicą.
W 1677 roku proboszczem zostaje mianowany ks. Jerzy Badestinus. Stał się on pierwszym i najbardziej zasłużonym kronikarzem miasta. Przez 43 lata żywo interesował się przeszłością parafii: zbierał wiadomości, słuchał opowiadań starszych parafian, studiował znajdujące się z parafii akta archiwalne. W ten sposób zapoczątkował pierwszą kronikę parafialną, która niestety w późniejszych wiekach zaginęła. Z innych jego dokonań warto wspomnieć, że tenże kapłan w 1678 roku wybudował nową plebanię.
W 1770 roku stanowisko proboszcza obejmuje ks. Józef Filip Schultz. Był on kapłanem najdłużej piastującym urząd proboszcza parafii św. Andrzeja, bo blisko 50 lat! Według informacji zawartych w kronice „żył bardzo skromnie, a wszelkie oszczędności przekazywał na ulepszenie probostwa i budynków gospodarskich…”. W 1821 roku rozpoczął starania o zgodę na wybudowanie nowej plebanii, gdyż stara po 140 latach istnienia groziła zawaleniem.
Następcą ks. Schultza w 1826 roku zostaje ks. Andrzej Atanazy Seemann. Ten bardzo przedsiębiorczy kapłan w 1829 roku wybudował nową plebanię oraz przeprowadził budowę lub remont pozostałych budynków gospodarczych. Powziął również myśl o budowie nowego kościoła, gdyż „stary miał już blisko 300 lat i wszelkie naprawy niewiele pomagały…”. Niestety, w 1847 roku umiera.
Kościół na starej pocztówce
Kolejnym proboszczem został mianowany w 1849 roku ks. Filip Kitta. Pierwszym zadaniem, jakie przed sobą postawił było wybudowanie nowego, murowanego kościoła. Dwunastoletnie starania o uzyskanie zezwolenia na budowę zostały zakończone powodzeniem i w 1861 roku Rejencja w Opolu wydała zgodę na rozpoczęcie prac przygotowawczych.
Budowę nowego kościoła rozpoczęto wiosną 1863 roku. Dwa lata później przystąpiono do wyposażenia wnętrza. W grudniu 1866 roku ks. kanonik Michał Kania dokonał aktu benedykcji kościoła, oddając go tym samym do użytku wiernych.
Uroczystość konsekracji miała miejsce 6 maja 1868 roku. Dokonał jej biskup Adrian Włodarski, sufragan wrocławski. W międzyczasie rozebrano stary kościół, z którego drewno przeznaczono na budowę domu dla ubogich. Wokół kościoła założono drugi cmentarz.
Dnia 9 września 1883 roku, po 34 latach proboszczowania umiera ks. Filip Kitta. Zostaje pochowany na starym cmentarzu.
Jego następcą zostaje mianowany ks. Henryk Neumann. Za jego staraniem zostają sprowadzone do Zabrza w 1887 roku siostry ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza. W zakupionym dla nich domu urządzono w 1892 roku przedszkole, a dwa lata później sierociniec, który służy do dnia dzisiejszego.
Kościół z zewnątrz
W tym okresie gwałtownie wzrasta liczba parafian. Pod koniec XIX wieku parafia św. Andrzeja obejmowała całe ówczesne Zabrze i liczyła ponad 30 tysięcy mieszkańców. Do czasu wybudowania kościoła św. Anny była to największa parafia w rozległej diecezji wrocławskiej. W związku z tym podjęto starania o budowę nowego kościoła pod wezwaniem św. Anny. Uroczystej konsekracji dokonał w 1900 roku kard. Jerzy Kopp z Wrocławia. W tym czasie przy parafii św. Andrzeja wybudowano także nową plebanię oraz założono nowy, trzeci cmentarz. Ks. Neumann zmarł 16 grudnia 1909 roku, po 23 latach proboszczowania.
Po nim na krótko obowiązki proboszcza pełnił ks. Teodor Rosenberger. Przyczynił się on między innymi do wybudowania kościoła w Sośnicy. Niestety, dużo choruje i umiera w lipcu 1913 roku.
Kolejnym proboszczem zostaje mianowany ks. Oswald Sonneck, od 1926 roku dziekan honorowy. Za jego rządów zostaje założony cmentarz św. Michała. 1 października 1922 roku wieś Zabrze, licząca ponad 50 tysięcy mieszkańców (wówczas największa wieś w Europie) otrzymała prawa miejskie. Warto wspomnieć, ze trzy lata później, w 1925 roku parafia św. Andrzeja liczyła aż 43 tysiące parafian! Ks. Sonneck umiera w 1929 roku, po 16 latach proboszczowania.
W latach 1930-34 obowiązki proboszcza parafii św. Andrzeja pełni ks. Jan Zwior. W tym okresie zostają odłączone kolejne parafie: św. Józefa (1931), św. Kamila (1932), a następnie św. Macieja (1936) oraz Ducha św. (1941).
Dawne wnętrze kościoła
26 listopada 1934 roku zostaje mianowany nowy proboszcz ks. Oskar Golombek. W 1943 roku zmienia wnętrze prezbiterium (nowy marmurowy ołtarz główny, dwie ambony oraz między nimi balaski), zaś w 1943 roku wykonuje nową, piękną mozaikę. W tym okresie zostają zabrane z przeznaczeniem na cele wojenne trzy dzwony,
Po zakończeniu działań wojennych, w 1945 roku ks. Oskar Golombek ze względu na swoją narodowość musi opuścić parafię i wyjeżdża do Niemiec. Tam umiera i zostaje pochowany w Kolonii.
Na jego miejsce, w 1945 roku przychodzi do parafii ks. Paweł Kitta. Zostaje proboszczem przy kościele, który 80 lat wcześniej wybudował jego prastryj – ks. Filip Kitta. Nowy proboszcz rozpoczyna swoją działalność od podjęcia starań o przejęcie baraku nad rzeką Bytomką, w celu stworzenia nowego kościoła.
W 1947 zostaje poświęcona kaplica, a następnie w 1958 roku utworzono samodzielną parafię ku czci Niepokalanego Serca NMP.
Ma miejsce gruntowny remont oraz malowanie kościoła parafialnego jak również remont ławek kościelnych. W latach 1958-59 przeprowadzono radiofonizację kościoła oraz zainstalowano nowe oświetlenie. Zakupiono również nowe dzwony, które poświęcił w 1960 roku biskup Henryk Grzondziel.
W dniach 23-24 października 1965 roku miała miejsce peregrynacja Obrazu Jasnogórskiegow ramach Wielkiej Nowenny Milenium Chrztu Polski.
Kościół w okresie powojennym
Natomiast 30 października 1966 roku główne uroczystości związane z obchodem rocznicy 100-lecia konsekracji kościoła. Uroczystą sumę wraz z biskupem celebrowało siedmiu proboszczów parafii, które wyodrębniły się z parafii macierzystej św. Andrzeja. Następnie przez siedem kolejnych niedziel odbywały się w naszym kościele spotkania z wiernymi tychże parafii. Ks. Paweł Kitta zmarł 14 sierpnia 1976 roku, po 31 latach proboszczowania.
W latach 1976-78 obowiązki proboszcza pełnił ks. Erchard Olbricht. Niestety, ze względu na stan zdrowia, w sierpniu 1978 roku zostaje przeniesiony do Opola.
Dnia 4 września 1978 roku nowym proboszczem zostaje mianowany, pochodzący z Biskupic ks. Gerard Kowolik. Od razu też zostają podjęte pierwsze prace remontowe: malowanie kościoła, zainstalowanie nowego oświetlenia, nagłośnienia, remont kaplicy bocznej oraz stacji drogi krzyżowej, nowe wyposażenie salek katechetycznych jak również prace wokół kościoła.
W trosce o rozwój życia duchowego, nowy proboszcz postanowił wprowadzić zwyczaj nauk stanowych w drugi dzień świąt. Następuje także ożywienie nabożeństwa ku czci Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.
W tym czasie trwają kolejne prace, związane z renowacją poszczególnych cmentarzy parafialnych, wymiana posadzki w kościele, jak również instalacja nowego ogrzewania gazowego oraz iluminacji kościoła z zewnątrz.
W czerwcu 1983 roku, podczas kolejnej pielgrzymki Ojca Świętego do Ojczyzny ma miejsce spotkanie z wiernymi diecezji opolskiej na Górze św. Anny. W spotkaniu uczestniczy bardzo liczna grupa wiernych z naszej parafii. W 1991 roku ks. proboszcz zostaje uhonorowany przez Ojca Świętego tytułem prałata.
W 1992 roku Ojciec Święty Jan Paweł II ustanowił nową diecezję gliwicką. Pierwszym jej biskupem został mianowany biskup Jan Wieczorek -dotychczasowy sufragan opolski. W ten sposób parafia św. Andrzeja znalazła się w granicach administracyjnych nowej diecezji gliwickiej.
W 1996 roku po raz pierwszy odprawiono Drogę Krzyżową ulicami naszego miasta przy licznym udziale wiernych z naszej parafii. W październiku tego samego roku miała miejsce druga peregrynacja Obrazu Jasnogórskiego w naszej parafii, z udziałem biskupa gliwickiego Jana Wieczorka.
Kościół obecnie
Następuje rozkwit ruchu pielgrzymkowego. W 1997 roku wierni z parafii św. Andrzeja w liczbie blisko 150 osób pielgrzymują do Rzymu, składając podczas audiencji Ojcu Świętemu dwa specjalnie przygotowane ornaty. Ponadto nasi parafianie pielgrzymują do Lourdes, La Salette, Fatimy, Mariazell oraz wielu innych sanktuariów w kraju i za granicą.
W sierpniu 2005 roku ks. prałat Gerard Kowolik przechodzi na emeryturę. Nowym proboszczem zostaje mianowany ks. Arkadiusz Kinel, pochodzący z Tarnowskich Gór dotychczasowy wikariusz naszej parafii.
W czerwcu 2005 r. ks. prałat Gerard Kowolik obchodził złoty jubileusz kapłaństwa.
