Nowa książka ks. Piotra Góreckiego – „Matka Kościołów zabrzańskich”. Historia parafii św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu 1354-2018, szczególne podsumowanie roku jubileuszowego w naszym kościele, będzie dostępna od piątku – 21 grudnia.
Objętość książki stanowi 450 stron tekstu i aż 160 stron zdjęć.
Ta wyjątkowa pozycja, mogąca stać się świątecznym prezentem, będzie do nabycia w kancelarii lub w zakrystii w cenie 40 zł.
„Matka Kościołów zabrzańskich” została wydana przez parafię św. Andrzeja w Zabrzu przy dużym wsparciu Muzeum Miejskiego w Zabrzu i Miasta Zabrze, w kooperacji z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego i Redakcją Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego.
Poniżej streszczenia książki w języku polskim, angielskim i niemieckim.
„Matka Kościołów zabrzańskich”
Historia parafii św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu 1354–2018
Mijający rok upłynął w parafii św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu jako czas nie często zdarzającego się jubileuszu. 6 maja 1868 r. biskup sufragan wrocławski Adrian Włodarski dokonał uroczystego poświęcenia obecnego kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu. Po 150 latach chcieliśmy upamiętnić to wydarzenie. Dokładnie 150 lat później, 6 maja 2018 r. biskup gliwicki Jan Kopiec dokonał poświęcenia nowego ołtarza soborowego, w którym złożył relikwie św. Jana Pawła II. Ceremonia ta była niejako uwieńczeniem trwającego od 12 lat kapitalnego remontu kościoła. Tak jak nasi przodkowie przed 150 laty z wielkim wysiłkiem wznieśli tę piękną świątynię, tak i my po 150 latach chcieliśmy, aby ta świątynia nadal jaśniała blaskiem i świeżością. Kościół to jednak nie tylko mury. To przede wszystkim wspólnota sióstr i braci wierzących w Chrystusa, którzy wspólnie ze swoimi duszpasterzami dążą do zbawienia, wspólnie kroczą ku świętości. Dlatego oprócz inwestycji gospodarczych trwały jednocześnie działania mające na celu również duchowe przeżycie tegoż jubileuszu. Okazją do właśnie takiego przyjrzenia się temu, co nazywamy Bożym działaniem w czasie i nieustanną obecnością Jezusa Chrystusa w swoim Kościele aż do końca czasów, były przeżywane rekolekcje i nabożeństwa, a także pielgrzymki parafian do świętych miejsc w kraju i za granicą, w tym do Ziemi Świętej i Fatimy. Finalnym momentem jubileuszu była konferencja naukowa, którą parafia św. Andrzeja i działająca na jej rzecz Fundacja „Andrzej” na rzecz Parafii św. Andrzeja zorganizowały wspólnie z wykładowcami śląskich uczelni, pod patronatem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego oraz pracownikami Muzeum Miejskiego w Zabrzu.
Od 2007 r. trwały również prace mające na celu wydanie monografii historycznej dotyczącej dziejów tej największej liczebnie w okresie międzywojennym parafii na terenie archidiecezji wrocławskiej. W miarę upływu czasu udało mi się wykonać rzetelną kwerendę archiwalną w oparciu o lokalne i centralne archiwa kościelne. Zasób zgromadzonego materiału pozwolił mi na skonstruowanie – moim zdaniem – godnej jubileuszu książki.
Monografia została podzielona na pięć, w miarę równych objętościowo, rozdziałów. W rozdziale wprowadzającym przedstawiono osobę i kult św. Andrzeja Apostoła, patrona zabrzańskiej wspólnoty. Wydobyto także z zamkniętych archiwów najstarsze dokumenty mówiące o zabrzańskiej parafii od czasów najdawniejszych do czasu pruskiej dominacji na Śląsku. Początek pisanej historii parafii związany jest z przejściem tychże terenów pod władanie biskupów wrocławskich, którzy patronowali kolonizowaniu Biskupic, Zabrza i okolic na przełomie XIII i XIV w. Spośród pozostawionych do dnia dzisiejszego szczątkowych informacji do najcenniejszych trzeba zaliczyć dokument biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli z 1354 r., w którym pasterz diecezji i zarazem pan tych ziem regulował własność utworzonej niedawno parafii.
W drugim rozdziale przyjrzano się parafii na tle przemian społeczno-gospodarczych i rozwoju sieci parafialnej w XIX i XX w. Szczególnym impulsem dla rozwoju demograficznego parafii było odkrycie węgla kamiennego i rozwój zabrzańskiego przemysłu. W taki sposób wioskowa parafia w okresie industrialnych przemian uległa transformacji, stając się wielkoprzemysłową wspólnotą kościelną. W rozdziale scharakteryzowano szeroko zakrojone działania, mające na celu budowę nowych kościołów i erygowanie nowych parafii. W taki sposób z parafii św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu wyodrębniło się aż 7 nowych parafii. Ponieważ w większości leżą one dzisiaj na terenie miasta Zabrze, a starsze kościelnie Biskupice stały się częścią dużego miasta dopiero w latach 20. ubiegłego wieku, można śmiało powiedzieć, że kościół św. Andrzeja Apostoła jest „matką kościołów zabrzańskich”. Tytuł ten, nie zawsze przez wszystkich uznawany, lansowano szczególnie w 100. rocznicę wybudowania kościoła św. Andrzeja w Zabrzu, tj. w 1966 r. W rozdziale opisano cały proces powstawania parafii-córek, a także przybliżono niezrealizowane pomysły budowy kościołów w okresie międzywojennym i po 1945 r.
W trzecim rozdziale scharakteryzowano strukturę materialną parafii. Najpierw opisano dzieje dwóch, nieistniejących już, drewnianych kościołów, poprzedniczek dzisiejszej świątyni, które znajdowały się na najstarszym cmentarzu – przy ul. Staromiejskiej. Szczegółowo przedstawiono budowę obecnego kościoła parafialnego i uroczystość jego poświęcenia, a także późniejsze dzieło rozbudowy kościoła i prowadzone w różnych odstępach czasu prace restauratorskie. W dalszej kolejności opisano inne budynki kościelne, jakie należą do parafii lub też, jakie parafia pomagała wznosić. W tym względzie opisano dzieje budowy obecnej plebanii i domu katechetycznego, który wzniesiono na fundamentach starej szkoły parafialnej z połowy XVIII w. Nie zapomniano o znajdującym się w sąsiedztwie Zakładzie NMP, który na chwilę obecną należy jeszcze do Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza z Trzebnicy. Całość struktury materialnej dopełnia dyskurs dotyczący kaplic, figur i przydrożnych krzyży. Nie zapomniano także o cmentarzach parafialnych oraz o roli kościelnej, którą w większości zagarnięto w okresie obu totalitaryzmów.
W rozdziale czwartym podano sylwetki duszpasterzy i ich współpracowników. Grono to tworzy od połowy XVII w. 17 proboszczów i 4 administratorów, których w duszpasterstwie wspierało ponad 150 – znanych nam z imienia i nazwiska – księży wikariuszy, kapelanów zamkowych, katechetów i rezydentów. Spośród proboszczów trudno określić tych, którzy wcześniej zarządzali parafią. Znani są nam jedynie: ks. Jan, którego wspomina dokument z 1354 r., oraz ks. Adam Badesto, którego wymienia dokument z 1577 r. W gronie ludzi świeckich do postaci szczególnie zasłużonych dla parafii należą dawni witrycy kościelni, członkowie rady parafialnej, kościelni i organiści, katecheci i liczni pomocnicy parafialni. Całość uzupełniono o postaci sióstr zakonnych i pracowników Zakładu NMP.
W ostatnim rozdziale scharakteryzowano posługę duszpasterską w parafii. Tematyka ta jest największa objętościowo, ale z pewnością nie wyczerpuje całości zagadnienia. W rozdziale przyjrzano się pełnionej przez te wszystkie wieki służbie Bożej i sprawowanym nabożeństwom. Opisano główne priorytety w pełnionej posłudze sakramentalnej oraz prowadzonej misji ewangelizacyjnej, tj. kaznodziejstwo i katechizowanie. Nie zapomniano o tak ważnych w życiu parafii misjach, rekolekcjach, wizytacjach kanonicznych, szczególnych uroczystościach i jubileuszach. Największe objętościowo są opisane grupy i stowarzyszenia parafialne, jakie przez lata ubogacały lokalną wspólnotę, oraz powołania kapłańskie, zakonne i misyjne jakie zrodziły się w parafii. Szacuje się, że od 1900 r. wyszło z parafii 41 kapłanów, 6 braci i 41 sióstr zakonnych. Jeżeli zaś przyjrzeć się tylko liczbom, ilu członków należało przez lata do grup parafialnych, można powiedzieć, że stosunek ten jest dzisiaj o połowę mniejszy, niż w 1919 r. i wynosi około 9,5% ogółu parafian. Oczywiście dane statystyczne są nieprecyzyjne, ponieważ wiele osób należy do więcej niż jednej grupy parafialnej. Rozdział uzupełniają zagadnienia dotyczące organizowanych przez parafię pielgrzymek i wspólnych wyjazdów, prowadzonych działań społeczno-kulturalnych oraz obecności parafii w środkach masowego przekazu. Całość uzupełnia parafialna statystyka, opracowana przez kleryka Marcina Maciejczyka.
Bogactwem książki są niewątpliwie tabele i indeksy, które ułatwiają sprawne poruszanie się po książce, a także bogata szata ilustracyjna, na którą złożyły się mapy i zdjęcia udostępnione przez liczne instytucje kulturalno-oświatowe, jak i przez samych wiernych, przechowujących pamiątki z przeszłości w swoich archiwach domowych.
„The mother of churches in Zabrze”
The history of St. Andrew the Apostle parish in Zabrze 1354–2018
This year has passed in St. Andrew the Apostle parish in Zabrze as the time of a unique jubilee. On 6th May 1868, suffragan bishop of Wrocław ceremonially consecrated the present church under the name of St. Andrew the Apostle in Zabrze. After 150 years we did want to commemorate that event. Exactly 150 years later, on 6th May 2018, bishop of Gliwice Jan Kopiec consecrated the new conciliar altar where he placed the relics of St. John Paul II. The ceremony was a kind of culmination of the general renovation of the church that has been going on for 12 years. Following our ancestors who erected this beautiful temple with great effort, after 150 years we wanted this temple to still shine with brilliance and freshness. However, the church is not only the walls. It is above all the community of sisters and brothers who believe in Christ and accompanied by their priests strive for salvation and move together towards holiness. That is why, apart from economic investments, activities aimed at the spiritual experience of the anniversary were simultaneously carried out. The occasion to experience the action of God and the constant presence of Jesus Christ in his Church were the retreats and religious services, as well as the pilgrimages of parishioners to the holy places within the country and abroad, including the Holy Land and Fatima. The final moment of the jubilee was the scientific conference. It was organised by the parish of St. Andrew and „Andrzej” Foundation together with lecturers of Silesian universities, under the auspices of the Faculty of Theology at the University of Opole and employees of the Municipal Museum in Zabrze.
Since 2007 the research was also carried out to publish a historical monograph on the history of the largest parish in the interwar period in the archdiocese of Wrocław. As time went by, I was able to perform a reliable archival query based on local and central archives of the Church. The quantity of collected material allowed me to construct – in my opinion – a decent jubilee book.
The monograph is divided into five, with equal volume chapters. The introductory chapter presents the person and worship of St. Andrew the Apostle, the patron of the community of Zabrze. The oldest documents about Zabrze parish, starting from the earliest times to the time of Prussian domination in Silesia, were extracted from closed archives. The beginning of written history of the parish is related to the passage of these areas under the dominion of bishops of Wrocław, who patronised the colonisation of Biskupice, Zabrze and the surrounding area at the turn of the thirteenth and fourteenth centuries. Out of all residual information left to this day, the most valuable document is the one by bishop of Wrocław, Przecław of Pogorzela, from 1354. Therein the pastor of the diocese, and at the same time the master of these lands, regulated the property of the recently created parish.
The second chapter takes a look at the parish on the background of socio-economic changes and the development of the parishes’ network in the 19th and 20th centuries. A special impulse for the demographic development of the parish was the discovery and development of coal industry in Zabrze. In this way, the village parish in the period of industrial change underwent transformation becoming a large industrial church community. The chapter describes the extensive activities aimed at building new churches and establishing new parishes. There were as many as seven new parishes separated from St. Andrew the Apostle parish. Since these parishes are in the majority located in Zabrze city and ecclesiastically older Biskupice became a part of the big city only in the 20s of the last century, it is safe to say that church of St. Andrew the Apostle is „the mother of churches in Zabrze”. This title, not accepted by all, was promoted especially on the 100th anniversary of the construction of the church of St. Andrew in Zabrze in 1966. The chapter describes the whole process of formation of parish-daughters, as well as unrealised ideas for the construction of churches in the interwar period and after 1945.
In the third chapter the material structure of the parish is characterised. First, the history of two no longer existing wooden churches is described. These predecessors of today’s temple were located on the oldest cemetery in Staromiejska Street. The construction of the present parish church and the ceremony of its dedication are described in detail, as well as the later extension of the church and reconstruction works carried out at various intervals. Then other church buildings which belong to the parish or which parish helped to build are presented. One can find the history of the current rectory and the catechetical house which was erected on the foundations of the old parish school from the mid-18th century. The nearby building governed by the Foundation of Blessed Virgin Mary is mentioned. At present it still belongs to Sisters of Mercy of St. Borromeo from Trzebnica. The whole material structure is complemented by paragraphs regarding the chapels, figures and roadside crosses as well as parish cemeteries. The church lands, which were mostly taken during the period of both totalitarian regimes, are also described.
In the fourth chapter the figures of priests and their associates are given. From the middle of the 17th century there were 17 parish priests and 4 administrators. They were supported in their work by over 150 priests known by name- vicars, castle chaplains, catechists and residents. It is difficult to enumerate parish priests who previously managed the parish. We can only identify Fr. Jan, mentioned in document from 1354, and Fr. Adam Badesto, mentioned in document from 1577. The chapter also presents laymen particularly distinguished for the parish- the old parish treasurers (vitricus ecclesiae), members of the parish council, sacristans and organists, catechists and numerous parish helpers. Everything is complemented by the figures of nuns and employees of the Foundation of Blessed Virgin Mary.
The last chapter describes the pastoral service in the parish. This content is the largest by volume but certainly does not exhaust the whole issue. One can find the examples of priests’ practices and services that have been fulfilled for all these centuries. The main priorities in the sacramental service and evangelisation mission are described, namely preaching and catechizing. The significant occasions important in the life of the parish were not forgotten, especially missions, retreats, canonical visits, special celebrations and jubilees. The largest description is devoted to the parish groups and societies which enriched the local community for years, as well as priestly, monastic and missionary vocations that came out of the parish. It is estimated that since 1900, 41 priests, 6 brothers and 41 nuns followed their calling and left the parish. However, if we look only at the statistics, observing how many members belonged to parish groups throughout the years, one can say that this ratio is now half smaller than in 1919. Today it is about 9,5% of all parishioners. Obviously the statistical data is imprecise because many people belong to more than one parish group. The chapter is supplemented by issues related to pilgrimages and tours organised by the parish, as well as socio-cultural activities and the presence of the parish in the mass media. The whole appendix is complemented by parish statistics prepared by the clerical student Marcin Maciejczyk.
The book’s asset is undoubtedly the richness of tables and indexes that facilitate using the book, as well as rich illustrations, including maps and photos made available by numerous cultural and educational institutions, as well as by the parishioners themselves, who kept these memorabilia in their household archives.
translated by Michalina Nawrat
„Mutter der Kirchen in Zabrze – Hindenburg O/S”
Die Geschichte der Sankt Andreas Apostel Pfarrgemeinde in Zabrze
1354–2018
Das Jahr 2018 verlief in der Sankt Andreas Apostel Pfarrgemeinde in Zabrze unter dem Zeichen eines großen Jubiläums. Am 6. Mai 1868 hat der Breslauer Weihbischof die Pfarrkirche zum Sankt Andreas Apostel in Zabrze feierlich geweiht. Nach 150 Jahren wollten wir dieses wichtigen Ereignisses gedenken. Nach genau 150 Jahren, am 6. Mai 2018 hat der Gleiwitzer Bischof Jan Kopiec den neuen Altar geweiht, in dessen Innenraum die Reliquien des heiligen Johannes Paul des Zweiten eingelegt wurden. Diese Zeremonie war eine Krönung, der seit 12 Jahren dauernden Grundrenovierung der Kirche. So wie unsere Vorfahren, die mit großer Mühe die Kirche aufgebaut haben, wollten auch wir, dass die Kirche weiterhin prunkvoll und bewundernswert erstrahlt. Die Kirche machen jedoch nicht nur die Mauern aus, sie ist vielmehr eine Gemeinschaft der Brüder und Schwestern in Christus, die von ihren Seelsorgern angeführt der Erlösung und Heiligkeit entgegenschreiten. Deswegen, außer den wirtschaftlich ökonomischen Investitionen, wollte man auch den Gläubigen eine Möglichkeit schaffen, das geistige Leben zu vertiefen. Ein guter Anlass, um darüber nachzudenken, was Gottes Wirken über Raum und Zeit bedeutet und wie wir die Gegenwart Christi in seiner – unserer Kirche erleben, waren sowohl die Einkehrtage und verschiedene Andachten als auch die Pilgerreisen zu bekannten Wallfahrtsorten in Polen und im Ausland (Fatima, das Heilige Land). Der finale Moment des Jubiläums war eine wissenschaftliche Konferenz, die von der Pfarrgemeinde St. Andreas Apostel und der Stiftung „Andrzej” in Zusammenarbeit mit Dozenten der schlesichen Universitäteten organisiert wurde. Die Konferenz stand unter Schirmherrschaft der theologischen Fakultät der Universität Oppeln und des Stadtmuseums in Zabrze.
Seit dem Jahr 2007 dauerten auch Arbeiten, dessen Ziel die Herausgabe einer historischen Monographie betreffend der Geschichte, der in der Zwischenkriegszeit zahlreichsten Pfarrgemeinde in der Erzdiözese Breslau war. Im Laufe der Zeit gelang es mir eine grundlegende Archivforschung durchzuführen. Sowohl das lokale als auch das zentrale Kirchenarchiv sind während meiner Untersuchungen zu einer unüberschätzbaren Informationsquelle geworden. Die Vielfalt der gesammelten Materialien ließ mich, wie ich finde, ein jubiläumswürdiges Buch zu verfassen.
Die Monographie wurde in fünf, fast gleich umfangreiche Kapitelgeteilt. Im Einführungskapitel wurde die Figur und der Kult des heiligenAndreas Apostel unter den Mitgliedern, der nach ihm benannten Pfarrgemeinde geschildert. Es wurden auch aus den geschlossenen Archivendie ältesten Dokumente herausgeholt, die sich mit der Geschichte derGemeinde Sankt Andreas Apostel in Zabrze seit den frühesten Zeitenbis zur preußischen Dominanz in Schlesien befassen. Der Anfang dergeschriebenen Geschichte der Pfarrgemeinde ist unmittelbar mit demÜbergang der o.g. Gebiete unter die Herrschaft der Breslauer Bischöfeverbunden. Diese Bischöfe wurden damals zu sog. Schirmherren derKoloniesierung von Biskupitz, Zabrze und den umliegenden Gebietenim 13. und 14. Jahrhundert. Zu den wertvollsten Informationen, die biszum heutigen Tag erhalten geblieben sind, gehört u.a. ein Dokumentdes Breslauer Bischofs Prezlaus von Pogarell aus dem Jahre 1354, indem der Hirte der Diözese und zugleich Herr über diese Gebiete alleEigentumsregulierungen betreffend der neu gebildeteten Pfarrgemeindeformulierte.
Im zweiten Kapitel befinden sich die Informationen über die Pfarrgemeinde im Hinblick sowohl auf die sozial-wirtschaftlichen Veränderungen als auch die Entwicklung des Gemeindenetzes im 19. und 20. Jahrhundert. Ein wichtiger Faktor bei der demografischen Entwicklungder Pfarrgemeinde war sicher die Entdeckung der Steinkohle und dieEntwicklung der Industrie auf diesem Gebiet. Auf diese Weise unterlag eine kleine Dorfgemeinde einer Transformation und verwandeltesich in eine Großindustrielle Kirchengemeinschaft. In diesem Kapitelwurden umfangreiche Aktivitäten charakterisiert, deren Ziel war neueKirchen zu bauen und somit neue Kirchengemeinden zu errichten. Sowurden auf dem Gebiet der Pfarrgemeinde Sankt Andreas Apostel sieben neue Gemeinden gebildet. Aufgrund dessen, dass diese Gemeindenmehrheitlich zur Stadt Zabrze gehören (kirchlich ältere Gemeinde inBiskupitz wurde in den 20. Jahren des 20. Jahrhunderts in die StadtZabrze eingegliedert), kann man ruhig sagen, dass die Sankt AndreasApostel Kirche „die Mutter der Kirchen in Zabrze” ist. Dieser Titel, dervon manchen in Frage gestellt wird, gewann an Popularität besondersim Jahr 1966 des vorigen Jahrhunderts als die Feierlichkeiten anlässlich des hundertjährigen Jubiläums des Kirchenbaus von Sankt AndreasApostel stattfanden. Im Kapitel wurde schließlich der genaue Entstehungsprozess der Neugemeinden beschrieben. Dem Leser sind auch dieKirchenbauprojekte, die sowohl in der Zwischenkriegszeit als auch nach1945 nicht realisiert wurden, näher gebracht worden.
Im dritten Kapitel befasste man sich mit der materiellen Strukturder Pfarrgemeinde. Zuerst wurde die Geschichte der zwei nicht mehrexistierenden Schrotholzkirchen beschrieben. Diese Kirchen waren Vorgänger der jetzigen Kirche und befanden sich auf dem Friedhof in derStaromiejska-Strasse (Heinrichstrasse). Ausführlich wurden sowohl der Bau, der spätere Ausbau und die Renovierungsarbeiten der heutigenKirche als auch das Jubiläum der Kirchweihe beschrieben. Im weiteren Verlauf beschreib man andere Gebäuden, die entweder zu der Pfarrgemeinde gehören oder an deren Aufbau die Gemeinde beteiligt war. Hier wurde auch der Bau des Pfarr- und Gemeindehauses beschrieben. Das Gemeindehaus wurde auf den Fundamenten einer alten Schule aus dem 18. Jahrhunderts gebaut. Im Kapitel wurde auch der Bau desMarienstiftes beschrieben, die momentan noch von den BarmherzigenSchwestern des heiligen Karl von Borromäus bewohnt wird. Das ganzeBild der materiellen Struktur der Gemeinde ergänzen Paragraphe, diedie Kapellen, Figuren und Wegkreuze behandeln. Auch die Thematikder Friedhöfe wurde nicht vergessen. Man dachte in diesem Kapitelauch an Grundstücke, die zur Pfarrgemeinde gehörten und die ihr inder Zeit beider Totalitarismen weggenommen wurden.
Das vierte Kapitel beinhaltet u.a. die Profile der Seelsorger und deren Mitarbeiter. Seit Hälfte des 17. Jahrhunderts waren es 17 Pfarrer und 4 Gemeindeadministratoren, die von über 150 Kaplänen (deren Vor- und Nachnamen bekannt sind), einigen Schlossvikaren, Katecheten und Residenten unterstützt wurden. Über die Pfarrer, die bis zur Hälfte des 17. Jh. die Gemeinde geleitet haben, sind keine genauen Informationen zu finden. Man weiß nur, dass es einen Kaplan Jan gegeben hat (nach einem Dokument aus dem Jahr 1354), dann später den Kaplan Adam Badesto (Dokument aus dem Jahr 1577). Unter den Laien, die sich besonders ins Leben der Pfarrgemeinde engagiert haben, sind Kirchenväter, Mitglieder des Gemeinderates, Organisten, Katecheten und zahlreiche Gemeindemitarbeiter zu nennen. Schließlich wurden in diesem Kapitel auch die Nonnen und Mitarbeiter des Marienstiftes aufgezählt.
Im letzten Kapitel wurde die Seelsorge in der Pfarrgemeinde charakterisiert. Dieser Thematik wurde im Buch zwar sehr viel Platz gewidmet, was allerdings nicht bedeutet, dass das Thema somit erschöpft worden ist. In diesem Kapitel wurde auch der gesamte Dienst an Gott und die Andachten beschrieben, die sich über die Jahrhunderte in der Pfarrgemeinde zugetragen haben. Es wurden hier auch die Prioritäten im sakramentalen Dienst und in der Evangelisierung von Erwachsenen und Kindern besprochen. Dieses Kapitel beschäftigt sich auch mit Missionen, Exerzitien, kanonischen Visitationen, verschiedenen Feierlichkeiten und Jubiläen. Einen besonderen Platz in diesem Kapitel fand sowohl die Beschreibung der Verbände und Gemeindegruppen, die durch viele Jahre hier tätig waren und zu einer Bereicherung des Gemeindelebens wurden als auch die religiösen Berufungen aus der Gemeinde (Priester, Nonnen, Missionare). Man schätzt, dass seit dem Jahr 1900 der Gemeinde 41 Priester, 6 Klosterbrüder und 41 Klosterschwestern hervorgingen. Wenn man jedoch nur die rohen Zahlen betrachtet und daraus erschließen möchte, wie viele Gemeindemitglieder im Laufe der Jahre zu den Gemeidegruppen gehörten, muss man feststellen, dass im Vergleich zum Jahr 1919 schrumpfte diese Zahl um die Hälfte und beträgt heute lediglich nur 9,5 % der Gläubigen. Natürlich sind die statistischen Daten unpräzise. Das liegt u.a. daran, dass viele Gemeindemitglieder mehr als einer Gemeindegruppe angehören. Das Kapitel beinhaltet auch Informationen über die Gemeindewallfahrten und Ausflüge, über die vorgenommenen sozial-kulturellen Aktivitäten und Maßnahmen und über die Präsenz der Pfarrgemeinde in den Massenmedien. Das ganze wird durch die Gemeindestatistik von dem Kleriker Marcin Maciejczyk ergänzt.
Ein Reichtum des Buches sind zweifellos einerseits die Tabellen und Indizes, die dem Leser erleichtern sich im Buch frei zu bewegen; andererseits die vielen Bilder, Landkarten und Fotos, die dem Buchautor zur Verfügung gestellt wurden und die sowohl von zahlreichen sozial-kulturellen Institutionen als auch von Privatpersonen, die sie durch viele Jahre gesammelt haben stammen.
Übersetzte Tomasz Daschek
